İyi ve Mutluluk
İyi, bir yetkinlik ve amaçtır. Fârâbî’ye göre insanın arzuladığı her yetkinlik ve her amaç ancak iyi olduğu için arzulanır. Pek çok iyi vardır. Ancak mutlak iyi (hayr) son yetkinlik olan en üst mutluluktur. (1)
Ahlaki açıdan olumluluk katan bu “iyi” kavramı, aynı zamanda mutlulukla da kardeşleşmişse; rasyonel varlık olan insanın buna az meyletmesi, kötülerin de ahmaklığının bir göstergesi.
Savaş ve strateji uzmanı olan Çinli General Sun Tzu’yla konuşabilseydim; iyi kavramını sanırım şu şekilde açıklardı; bir lider veya stratejist, yaptığı iyiliklerle diğerlerinin güvenini kazanabilir. İyi ilişkiler kurmak, dostluk kazanmak stratejik avantaj sağlayabilir. Fakat bu iyilik dikkatli kullanılmalı; o ince çizgi aşılırsa zayıf bir lidere dönüştürebilir. Bu güce de sahiptir o iyilik.
İnsanlığın başlangıcından itibaren bu kavram, farklı kültürler, dinler veya topluluklarca farklı şekillerde tanımlansa da evrensel bir değer olarak tüm insanlığın en kılcal damarlarında gezinir. Gezinir ama toplum iyiye meyilli değilse bunu göstermez çünkü evrimsel bilgiye göre, topluluğa dahil olma hayatidir ve insanoğlu için en önemlisi de hayatta kalma dürtüsüdür. Bu yüzden toplum neyse, birey de o mudur?
Peki salt hayat pratiğinde Kant’a göre birey kimdir?
Kant’ın etiği, özerk ve özgür akıl sahibi kişi kavramı üzerinde temellendirilmiş olsa da aslında belli bir yasa anlayışına dayanır. Bu anlayış, herkeste aynı olan rasyonel insan doğası kabulüne bağlıdır. Bundan dolayı da evrensel ölçekte bağlayıcı ahlak yasasına odaklanan Kantçı anlayış, somut olarak yaşayan insana, onun yazgısına, ahlaki tecrübesine, zihinsel çatışmalarına herhangi bir ilgi göstermez.
Kant’ın ahlak yasası, pozitif yasalar gibi koşulsuz ve zorunlu bağlayıcı bir yasa olup kişilere sunulmuş bir koltuk değneği gibidir. Bir koltuk değneğine ise, sadece onsuz yürüyemediğimiz zaman ihtiyaç duyarız. Toplumsal yaşamda gündelik normlar ve kurallar, topluluk normları ve kuralları, “Ne yapsam doğru olur?” sorusuna yanıt vermediği zamanlarda ancak evrensel bir normun veya düsturun mihenk taşına ihtiyaç duyarız. Böylesi evrensel nitelikte yönlendirici ilkelere örnek olarak, “başkasının incinebilirliğine saygıda kusur etme” ve “ötekinin ıstırabına saygıda kusur etme” gibi ilkeleri zikredebiliriz. Hâlbuki bu ilkelerden standart bir şekilde etkilenecek kimselerden söz edemeyiz. Çünkü somut yaşam pratiğinde salt iyi-kötü insanlar yoktur, hepsi birbirinden farklı, birbirine benzemeyen bireyler vardır. (2)
Luther King’in “çocukların derilerinin rengine göre değil, karakterlerine göre değerlendirilecekleri bir dünya” hayali kurduğu o büyük rüyayı arzulamasının neticesiyle, Afroamerikalılar artık özgürlüğe daha yakın.
Huzuru önce içinde bulamayan insan “iyi” olabilir mi?
“İçsel huzur ve mutluluk, kendi zihinsel durumumuzu kontrol etmeyi öğrendiğimizde elde edilir. Dış dünya, iç dünyamıza bağlıdır,” der Buda. Zihinsel ve ruhsal olgunluğa ulaşmış birey, taşlı bir deniz kıyısı gibidir. Balıklar bile ayağınızın altında gezer. Tertemiz, duru ve şeffaf.
Bu iyiler nerede ?(Neden saklanıyorlar?)
1-İyiliğin Fısıltısı: İyi insanlar genelde düşük profilde davranır ve iyiliklerini sessizce yaparlar. Çünkü gerçek iyilik yapma amacı da övgü ve ödül beklemeksizin yapılmalıdır.
2-İyi Olmanın Görünmezliği: Bu kavram son derece subjektif olduğu için, toplum sadece büyük kahramanları dikkate alırken günlük iyilikleri görmezden gelebilir.
3- Toplumdaki Olumsuzlukların Reytingi: Maalesef kötüler her zaman daha da hit alır. Bu ün basit ve zavallı bir halüsinasyondur.
4- İyilik Yapmanın Zorluğu: Adaleti sağlamak, eşitsizliği azaltmak veya olumsuzlukları değiştirmek çoğu zaman zor ve zaman alıcıdır.
İyi insanlar, toplumsal değişimde ve iyilik zincirlerinin başlamasında önemli rol oynarlar.
Keşke iyiliklere de, iyilere de pekmez katsalar. Bunu tadan Kabil, sonsuza dek kardeş olurdu; katil değil.
Kaynaklar:
1- bilimveutopyacomtr
2- hukukdergihacettepeedutr
